شیر یکطرفه check valve:

این نوع شیر ها باعنوان Non-return-valve به طور خلاصه NRV شناخته میشوند .در این نوع شیر ها جریان سیال فقط از یک سو عبور میکند و مانع بازگشت سیال به جریان خط لوله میشود . این نوع شیر به دلیل عدم دخالت اپراتور در تنظیم مسیر جریان سیال به شیر خودکار نیز معروف است. فلش جهت جریان را نشان می دهد.در هنگام نصب شیر یک‌طرفه باید حتماً به نشان «جهت جریان» توجه داشت. این نشانه یا روی بدنه یا بر روی برچسب می‌باشد. ین نوع شیر به دلیل عدم دخالت اپراتور در تنظیم مسیر جریان سیال به شیر خودکار نیز معروف است. نماد چک ولول ها در ابزار دقیق و نمودار های خطوط لوله :

در شیرهای یک طرفه چند اصطالح به کار می رود که با آن ها آشنا می شویم:

Pressure Cracking : حداقل مقدار اختالف فشار الزم بین جریان ورودی و خروجی چک ولو که در آن اولین نشانه ی حرکت جریان در آن رخ می دهد

Pressure Reseal : حداقل مقدار اختالف فشار الزم بین جریان ورودی و خروجی به منظور بسته شدن چک ولو به طوری که پوسته آن هیچ نشتی نداشته باشد

قسمت‌های مختلف شیرهای یک‌طرفه :

این شیر از بدنه (Body)، کاور (Cover)، دیسک (Disk)، پین لولا (Hinge Pin) و سیت‌رینگ (Seat Ring) تشکیل شده‌ است. در تصویر زیر قسمت‌های مختلف این نوع از شیرها را مشاهده می‌کنید.

انواع شیر یکطرفه check valve:

1_شیر یک طرفه لولایی (Wafer Swing Check Valve) :

در این مدل شیرها در صورت افت فشار جریان به طور کامل و بدون قطعی عبور میکند و در صورت وجود جریان برگشتی شیر بسته خواهد شد . زمانی که فشار جریان بالادست از جریان پایین‌دست بیشتر باشد، شیر باز شده و زمانی که جریان برگشتی فشار بالاتری داشته باشد باعث بسته شدن شیر می‌شود.آشفتگی و افت‌فشار در این شیرها بسیار کم می‌باشد. دیسک و نشیمن‌گاه می‌توانند به صورت فلز و فلز یا فلز و کامپوزیت باشند. این مدل شیر ها اغلب همراه با شیر های دروازه ای Gate Valve نصب میشود .

زاویه بین نشیمن‌گاه و صفحه عمودی به عنوان Seating Angle شناخته می‌شوند و از 0 تا 45 درجه متغیر می‌باشند. معمولاً زاویه نشیمن‌گاه بین 5 تا 7 درجه است. اگر زاویه نشیمن‌گاه بزرگتر شود میزان حرکت دیسک هم کاهش می‌یابد. در نتیجه بستن شیر سریع‌تر انجام می‌شود، بنابراین احتمال ضربه چکشی به حداقل می‌رسد. صفحه عمودی نیز زاویه 0 درجه دارد. شیرهای یک‌طرفه لولایی (Swing Check Valve) اجازه عبور کامل جریان، بدون مانع و قطع جریان به صورت اتوماتیک را در صورت کاهش فشار می‌دهند. معمولاً به صورت ترکیبی همراه با شیرهای دروازه‌ای (Gate Valve) نصب می‌شوند. شیرهای یک‌طرفه لولایی ساده از بدنه (Body)، بونت (Bonnet) و یک دیسک که به Hinge متصل شده‌است تشکیل می‌شود.

2_شیر های یکطرفه فشاری (Lift Check Valves) :

شیرهای یکطرفه فشاری (Lift Check Valves) از یک پیستون یا توپ به جای دیسک استفاده می‌کنند و طراحی نشیمنگاه آن‌ها مشابه شیرهای کروی است. این شیرها مخصوص سرویس‌هایی با جریان پرسرعت و پرفشار مناسب هستند و می‌توانند به صورت عمودی یا افقی نصب شوند.مکانیزم عملکرد این نوع شیر ها اینگونه است که جریان سیال از زیر نشیمنگاه، دیسک (پیستون یا توپ) را بلند کرده و مسیر را باز می‌کند. با توقف یا برگشت جریان، ترکیب نیروی جاذبه و فشار معکوس، دیسک را به نشیمنگاه فشرده و از برگشت جریان جلوگیری می‌کند.

ویژگی‌های کلیدی این مدل : 1_ طراحی ساده و کارآمد 2_ قابلیت آب‌بندی مطمئن 3_ نیاز کم به نگهداری 4_ مناسب برای جریان‌های یکنواخت با فشار متوسط تا بالا 5_ کاربرد رایج در خطوط لوله مجهز به شیرهای کروی

در تصویر بالا مدل توپی و مدل پیستونی شیرهای یک‌طرفه فشاری را مشاهده می‌کنید.

شیرهای یک‌طرفه فشاری آب‌بندی بهتری را نسبت به شیرهای یک‌طرفه لولایی ایجاد می‌کنند. در طراحی برخی از پلاگ‌ها در مدل پیستونی یک فنر به‌ کار می‌رود تا دیسک را در حالت بسته نگه‌دارد. این فنر اطمینان می‌دهد که شیر تنها زمانی اجازه عبور جریان را دارد که فشار در بالا‌دست به اندازه کافی زیاد باشد.

مدل توپی بسیار ساده بوده و به سادگی بر اساس اصل جاذبه عمل می‌کند. زمانی که جریان فشار لازم برای حرکت توپی را داشته باشد، آن را به طرف جلو می‌کشاند و سیال از اطراف توپی عبور می‌کنند. هنگامی که فشار کاهش پیدا کند توپی به سمت عقب حرکت کرده و آب‌بندی به صورت کامل انجام می‌شود. هم‌چنین از این مدل در سیالات با ویسکوزیته بالا استفاده می‌شود.

3_ شیر یک‌طرفه پروانه‌ای (Butterfly Check Valve):

معرفی انواع شیر یک طرفه نشان می‌دهد که این شیر دارای یک دیسک پروانه‌ای است که در هنگام برگشت جریان به‌ طور خودکار بسته می‌شود. طراحی این شیر ساده است و معمولاً در سیستم‌هایی که نیاز به کنترل دقیق جریان ندارند، کاربرد دارد. برای نصب در لوله‌های بزرگ با فشار پایین تا متوسط مناسب است. طراحی فشرده و سبکی دارد و نصب ساده و کم‌هزینه شیر پروانه ای از نوع یک طرفه از مزایای آن هستند. این نوع شیر در جریان های مایعات و گازهای فشار پایین از محبوبیت زیادی برخوردار می باشد. وزن کم و ساختمان فشرده و کم حجم آن ها باعث کاربردشان در مواقعی که فضا این نوع شیرها حدودا 80 تا 90 درصد سبکتر از شیرهای ً برای ما اهمیت دارد، می شود. در سیستمهایی که شیرهای پروانهای یکطرفه کامل مرسوم هستند این مدل مکررا ستفاده ًمی کنند به کار می رود. در ضمن هزینه نصب و تعمیرات آن ها نسبت به سایر شیرآالت  بسیار کم می باشد.

4_ شیرهای یک‌طرفه دوصفحه‌ای ( Dual Plate / Dual Disc Check Valve ) :

این نوع از شیرها به عنوان شیرهای یک‌طرفه پروانه Folding Disc Check Valves، Double-disc or Split disc Check valve ‎‌  نیز شناخته می‌شوند. براساس اسامی که در بالا ذکر شد، دو نیمه که یک دیسک را تشکیل می‌دهند و از مرکز به سمت یکدیگر جمع می‌شوند با فشار رفت باز و با فشار برگشت بسته می‌شوند.

کاربردهای شیرهای یک طرفه

شیرهای یک طرفه در کاربردهای بی شماری در جایی که مایعات برای اهداف ایمنی باید در یک جهت عبور کرده و از جریان معکوس جلوگیری شود مورد استفاده قرار می گیرند.خط تخلیه تجهیزات دوار مانند پمپ ها و کمپرسورها جهت جلوگیری از جریان برگشتی همواره مجهز به شیرهای یک طرفه می شود